INFORMAZIOA


PARAMETROAK

PARAMETROAK (gaizki elikatzearen eraginak)
  1. ZER DA elikadura
      •  1.1- Elikadurak egunean ematen digun energia.
  1. ZER EZ da elikadura
   2.1- osasungarri egoten laguntzen ez digun  janaria.
  1. OSAGAI NUTRITIBOAK
          • 3.1- esanahia
          • 3.2- lipidoak
          • 3.3- gluzidoak
          • 3.4- proteinak
          • 3.5- funtzioak
          • 3.6- Osagai nutritiboen saikapena:
  1. MOTAK.
          •  4.1- osasungarriak
            • 4.1.1- Slow food
          • 4.2- ez osasungarriak
            • 4.2.1-  Janari lasterra
            • 4.2.2- Elikaduraren eraginak belaunaldiean
  1. DIETA OSASUNGARRIAK
          •  5.1- Plater txikitik jatearen abantailak
          •  5.2- Plater handitik jatea
  1. ELIKADURA ETA NUTRIZIOA desberdintasuna
6.1- Elikadura
          • 6.2- Nutrizioa
  1. UMEEN GOSARIA
  2. GAIZKI ELIKATZREN ERAGINAK
8.1- Osteoporosia
8.2- Loditasuna
8.2.1- umeen loditasun larria
        • 8.2.2- ONDORIOAK:
        • 8.2.2.1- Diabetea
        • 8.2.2.2- Loaren apnearen sindromea
        • 8.2.2.3- Kardiopatia iskemikoa.
  1. ERANTZUNAK
9.1- Web orria
9.2-Eguneroko menu orekatua






ZER DA ELIKADURA?

Elikadura (elikatzea): kontsumorako egokiak diren substantziak lortzeko gizakiak egiten duen ekintza; borondatezkoa da, beraz. Nahi dugulako egiten dugu, eta kontrolatu egin dezakegu.

ZER EZ DA ELIKADURA?

Osasungarri egoten laguntzen ez diguten jakiak jatea.



OSAGAI NUTRITIBOAK


LIPIDOAK:
Karbonoz, hidrogenoz eta oxigenoz osatutakobiomolekulak dira. Ala ere, batzuk nitrogenoa eta fosforoa izan dezakete.

PROTEINAK:
   Aminoazido askoz osatuta daude,baina kopuru hori aldakorra izan daiteke. Kopuru hori karbono, hidrogeno, oxigeno eta nitrogenoz osatuta. Gure gorputzeko zeluletan hartzen dute parte.

GLUZIDOAK edo KARBOHIDRATOAK
Karbono hidratoak edo karbohidratoak, azukre edota gluzido ere deitzen zaie, molekula organiko gehienak dira gizakietan.


FUNTZIOAK

LIPIDOAK:
  • Erregaiak: oso komposatu energetikoak dira. energia pilatzeko ahalmen handia dute.gainera, glukosatik baino energia gehiago askatzen da lipidoen degradaziotik. Lipidoen artean erregai garrantzitsuenak gantz azidoak dira.
  • Funtzio egiturala: Lipidoak zeluletako mintz guztien osagaiak dira. Zelula mintzei forma ematen diete. Lipido garrantzitsuenak fosfolipidoak dira. Ilean eta larruazalean ere daude, gu erasoetatik babestuz.
  • Isolatzaile termikoak: Animalien larruazalaren azpian gantz ehuna dago eta honek isolatzaile moduan jokatzen du.
GLUZIDOAK edo KARBOHIDRATOAK:
  • Energia-iturriak dira, erregai moduan erabiltzen baititu organismoak berehalako energia lortzeko.
  • Egitura eta babes funtzioa ere betetzen dute, organismo batzuen exoeskeletoaren eta landareen enborren osagai nagusia baitira.
  • Seinale zelularrean ere parte hartzen dute, glikoproteina eta glikolipidoak zelulen mintzen kanpoaldean kokatzen baitira.
  • Azido nukleikoen parte dira, eta gluzidoen aldaketak kondizionatzen dituzte RNAren eta DNAren arteko aldea, adibidez.
      • OSAGAI NUTRITIBOEN SAILKAPENA

      • Inportantziarengatik

      • En función de la participación en las reacciones metabólicas del organismo en su conjunto, los nutrientes pueden ser:
  • Ez-funtsezko osagai nutritiboak:
      • Gure gorputzarentzak oinarrizkoak ez diren osagai nutritiboak dira eta egoera jatik batzuetan sitetizatu egiten dira funtsezko osagai nutritiboen bitartez. Horregatik, organismoak ez du hauen ohiko ekarpena behar.
  • Funtsezko osagai nutritiboak:
      • Gure gorputzarentzat oinarrizkoak diren osagai nutritiboak dira sintetizatu ezinak direlako. Hau de, naturatik nahitaez sortzen diren substantziak. Gizakiontzat funtsezko gantz azidoak, funtsezko aminoazidoak eta ineral eta bitamina batzuk. Ura eta oxigenoa funtsezkoak dira gizakion biziraupenerako, baina normalean, osagai nutritibo es dira kontsideratzen isolamendu moduan kontsumitzen badira.

Osagai nutritiboen klasifikazioa

Inportantziagatik

En función de la participación en las reacciones metabólicas del organismo en su conjunto, los nutrientes pueden ser:
  • Ez-funtsezko osagai nutritiboak:

Gure gorputzarentzak oinarrizkoak ez diren osagai nutritiboak dira eta egoera jatik batzuetan sitetizatu egiten dira funtsezko osagai nutritiboen bitartez. Horregatik, organismoak ez du hauen ohiko ekarpena behar.
  • Funtsezko osagai nutritiboak:

Gure gorputzarentzat oinarrizkoak diren osagai nutritiboak dira sintetizatu ezinak direlako. Hau de, naturatik nahitaez sortzen diren substantziak. Gizakiontzat funtsezko gantz azidoak, funtsezko aminoazidoak eta ineral eta bitamina batzuk. Ura eta oxigenoa funtsezkoak dira gizakion biziraupenerako, baina normalean, osagai nutritibo es dira kontsideratzen isolamendu moduan kontsumitzen badira.

Gizakiak energia hartu dezakete grasa ezberdinen bitartez,karbohidratoak,proteinak eta etanola eta ahal dira sintezitatu beste osagai batzuekin (adibidez:aminoazidoak)  funtsezko nutrienteen bitartez.
Nutrienteak funtzio esanguratsua dute osasunarengan izanez ona edo toxikoa. Adibidez sodioa oreka hidroelektrikoan parte hartzen du kantitate egokiak ematen dituenean.Baina dietan gehiegizko ekarpena hipertentsioa eragin dezake.

Kantitatearen arabera

Behar ditugun zelulen eta organismoaren funtzioen kopuruaren arabera modu batean edo bestean sailkatzen dira:
  • Makro nutrienteak. Hauetatik kantitate handi bat behar da. Nutriente hauek parte hartzen dute substratu gisa, energia lortzeko prozesu metabolikoa da. Nutriente hauek proteinak, gluzidoak eta koipea dute. Dieta guztietako oinarri dira.
  • Mikro nutrienteak: kantitate txikietan hartzen da. Elikagai hauek metabolismo eta energia-prozesuak erregulatzen dituzte. Baina ez substratuak bezala.Bitaminak eta mineralak dira.

FUNTZIOAREN ARABERA

Osagai nutrtitibo batek funtzio desberdinak egin harren, modu desberdinetan sailkatzen dira: pueden clasificar en:

  • Energetikoak: sustrato metabolikoarentzako energia lortzeko erabiltzen ditugunak dira adibidez:grasak ,gluzidoak eta proteinak
  • Plastikoak :organismoaren estrukturak formatzen dutenak, ere bere hazteko erabiltzen dira.Adibidez:proteinak, gluzidoak, lipido batzuk(koresterola) eta elementu mineral batzuk(kaltzioa,fosforoa etaB. ).
  • Regulatzaileak:metabolismoaren erreakzio kimikoak kontrolatzen dutena da.Nutriente regulatzaileak dira bbitaminak eta mineral batzuk(sodioa, poasioa...).Nutrientekin eta mineralekin alimentatu behar gara babestuak egoteko.



MOTAK

ELIKADURA OSASUNGARRIA

Bizi funtzioak eta muskuluen mugimendua garatzeko, gure gorputzak elikaduraren energia behar du. Eginkizun garrantzizkoak betetzen dituzte; beste gai batzuek, azkenean, urak edo zuntzak adibidez, organismoak zuzen jardutea errazten dute. Beste aldetik, gorputzak energia-erreserbak pilatzeko ahalmena dauka: horiek erre egingo ditu, bestelakoak elikagaietatik zuzenean ateratzerik ez duenean.
Gorputz-erreserba nagusiak, gantzak (gantz-ehunean eta giharrean) eta karbohidratoak (glukogenoa muskulu eta gibelean, eta glukosa odoletan) dira; hauek berehala ahitzen dira, galerak orekatzen dituen elikabide egokia egin ezean.
Bi errekinak batera edo bereiz kontsumitzen dira, hainbat faktoreren arabera: ariketaren intentsitatea eta iraupena, egoera fisikoa (egoera onean gantz gehiago erretzen dira), sexua, ariketaren aurreko dieta (karbohidrato gutxikoa baldin bada, erreserbak lehenago ahituko dira), giroko tenperatura eta hezetasuna (bero dagoenean areagotu egiten da muskuluetako glukogenoaren kontsumoa, gorputza hotz-berora egokitu bitartean).
Atsedenaldian eta 20 minututik goragoko ariketetan gantzak erretzen ditu batik bat gorputzak erregaitzat (eskiatzean, tenperatura hotza denez, gantz gehiago erretzen dira, gorputzaren tenperatura mantentzeko). Ariketa gogor eta iraupen laburrekoak (1 - 3 minutu) badira, ordea, karbohidratoak kontsumitzen ditu bereziki gorputzak, hauek organismoa berehala hornitzen baitute energiaz.

SLOW FOOD:   
Slow Food Italian asmatu zen .nor da gustura normalizatzeko dagoen eta zapore berri filosofia gozamena eta ezagutza uztartzen baten hedapena sustatzen du. an, sukaldeko eskualdeko tradizioak, bere produktuak babesteko eta landaketa metodo batekin kontinente guztietan funtzionatzen du. Slow Food en ikurra barraskiloa, slowness sinboloa da. Italia nor da gustura normalizatzeko dagoen eta zapore berri filosofia gozamena eta ezagutza uztartzen baten hedapena sustatzen jaio zen. an, sukaldeko eskualdeko tradizioak, bere produktuak babesteko eta landaketa metodo batekin kontinente guztietan funtzionatzen du. Slow Food en sinboloa marraskiloa da, Slow Food lentitud.El sinboloa, elikadura motela bezala gaztelaniara itzuli da fast food edo janari azkarra dagoen hitza da. nazioarteko mugimendu bat da Italian sortu zen 1986an, eta azkar zabaltzen dira mundu osoan urte osoan zehar. Mugimendu hori da shell figura bidez sinbolizatua, animalia honen ezaugarri slowness onenari ikurra abiadura azkartu eta mundu modernoaren eragiten dieten aurre egiteko dagoelako.

ZER LORTu NAHI DU?


Helburua da fast food kultura aurre egiteko eta gustuak eta ohiturak eskuratzeko. Da janari gozatzeko oinarritzen da, desgustar plazer eskaintzen dituen eta onena ingurunean jangela fina gozatzeko.

Denboraren poderioz, asko izan dira osasuntsu jateko ohitura galtzen ari da Con garrantzitsua berreskuratzea. horien artean, plater osoa eta nutritiboa erabilera osagai nagusi gisa barazkiak da. barazkiak eta haragi gisatua Landare osoa bazkari hori ez da beharrezkoa askoz prozesatzeko denbora erabiltzen duzun presio eltzean badago. Gauza bera gertatzen da zopak eta eltzekoak, hearty zopak diren urteetan zehar galdutako mota guztiak garatzeko aplikatzen da. Soluzio bat da raciones kopuru handi bat egosten edukitzea eta kontsumoa arte izoztuta daude. Hidrokarburoen beste etxeko platerak ere gutxiago eta presentzia gutxiago izateko. Hau pasta haragi edo arraina, edo baita paella tradizionala Rioja patata platerak duten barazki edo entsaladarekin lagunduta, menu osoa eta oso nutritiboak kasua da.

Ikastaroak nagusiaren bezala gero eta inklinatutako denean egosi eta etxean prestatu ohi prestatu ohi plantxan edo azkarrena eta errazena aukera izateagatik frijituak jateko. Sustatu behar prestakinak etxean egindako osagai osasungarriak eta ohiko plater egindako kontsumoa. prestaketa honek ez dakar gehiegizko gantz edozein osagai bezala ekin egiten bada. da adibidez du lorazain bat, oilaskoa kasuan azala gabe, barazki salteatuak edo / eta egosi patatak, ilarrak edo arrain eta barazkiak, etab saltsa berdean egindako
Fruta freskoa eta esnea postre tradizionala aukerarik onena, egunero kontsumitzen dira. Batzuetan artean hasiera dezakezu lan healthful artean adibidez Custard osagai, Custard
izozkiak, etab tarta
ere beharrezkoa da sustatu eta jateko ohiturak eta eskualde bakoitzeko gastronomia aberatsa, bai barrutik eta kanpo mantentzea.



EZ OSASUNGARRIA

JANARI LASTERRA

Janari lasterra jatetxe-zerbitzu laster bat da, non janariaren eskaera eta zerbitzua oso azkar burutzen diren. Gainera, janaria kanpora eraman daiteke eta etxera eramateko zerbitzuak ere eskaintzen dituzte janari lasterreko jatetxeek. Horrela, bezeroen mugimendu handia dago eta denbora eta zerbitzu-kostuak murriztu egiten dira, janariaren prezio merkeak ipiniz eta, aldi berean, errentagarritasun handia lortuz.
Janariaren prestaketa lasterrak janariak azkarregi prestatu behar izatea edo aurretik denbora luzez prestaturik izatea eskatzen du, janariaren kalitatearen kalterako askotan. Jatetxe hauetako kostuak kontrolatu nahian, kalitate eskaseko produktuak erabili ohi dira janari lasterretan. Bestalde, epe luzera janari hauek (ogitartekoak, pizzak, hanburgesak, ...) dakartzaten osasunerako arriskuak aipatu ohi dira eta horrela zabor janari terminoa ere erabili da janari hauetarako.

Globalizazioaren aurkako sektoreetatik eta talde ekologistetatik ere salatu izan da janari lasterreko jatetxeen aurrerapena, janariak merke saldu beharrak lehengaiak modu ez ekologikoan ekoiztea ekartzen duelako.
Jatetxe hauek dakarten kutsadura kulturala ere kritikatu da, bertako herrien nortasuna eta ohiturak errespetatu ohi ez direlako, elementu arrotzak sartuz. Hau guztia dela eta, fast food edo janari lasterraren ereduaren aurka, slow food izeneko mugimendu bat garatu da, bertako elikagaiak eta sukaldaritza tradizionala bultzatzen dituena.

XX. mendearen hasieran Estatu Batuetan sortutako jatetxe-mota bat da janari lasterrekoa. Multinazionalak osatuz, mundu osora zabaldu den janari-mota bat da. Gaur egun, Euskal Herrian ohizkoa da hirietako erdiguneetan eta merkatal-zentruetan McDonalds, Burger King, Telepizza eta beste multinazional eta enpresa handietako establezimenduak ikustea. Enpresa hauen hazkundea nabarmena izan da azken urteetan. Jatetxe hauek biltzen duten publikoa denetarikoa izaten da, baina gazteak eta familiak bertan ikustea ohikoa da, bertako prezio merkeak erakarrita.
Janari lasterreko jatetxe bateko funtzionamenduak taylorismo eta fordismo antolaketa-moduak jarraitzen ditu. Bezeroa sartzen denetik, eskaerak, eskaeren prestaketa, kobraketa eta bestelako zerbitzuak guztiz programaturik daude, zerbitzu-denborak nabarmen murriztuz.




ELIKADURAREN ERAGINAK BELAUNALDIETAN
Desnutrizioaren ondorioak belaudaldietan zehar eman daitezke, baina berdin gertatzen da elikadura egoki batekin.
Umea ondo elikatzeak ondorio positiboak ekarriko ditu bere bizitzan, buruaren garapenean, garapen fisikoan eta baita garapen sozialean.

Desnutrizioak, sistema inmunologikoa okertzen du, gaixotasunak hartzeko erreztasuna ziurtatzen du eta gaixotasun bat izan ezkero honek gaizkitu egingo du beraz osatzeko erreabilitazioa oso zaila bihurtu daiteke.

Umearen etorkizuna, amaren elikadura egoerarekin hain zuzen. Amak desnutrizioa badauka umeak piso gutxi izan dezake eta bere garapena, izan beharko lukeena baino motelago joan daiteke. Lehen esan bezela, belaunaldietan zehar gerta daiteke hau, beraz, ume hau nagusitzean eta seme-alaba bat izatean, haurrak probabilitate handia izango du janarigabezia izateko.

Umea jaiotzetik hiru urte bete arte, elikatze prozesua funtsezkoa da. Etapa honetan umea oso azkar hazten da eta neska mutilen elikaduraren oinarri sendoak eta inmunologikoak izate ditu bizitza osorako. Etapa honetan odola, burmuina, hezurrak eta gehiengo organo eta ehunak garatzen dira. Edoskitze prosezu egoki bat lehenengo sei hilabeteetan emango balitz, munduan 1,3 milioi pertsonak bizi iraunkor bar izango luketeen
Oso garrantzitsua da umea ondo elikatzea baina gogoratu behar dugu amaren osasuna eta elikadurak garrantzi handia hartzen duela honetan, beraz oso garrantzitsua da amak atsedena hartu eta denetariko jakiak jatea.


ELIKADURA ETA NUTRIZIOAREN DESBERDINTASUNA:

ELIKADURA: Elikadura (elikatzea): kontsumorako egokiak diren substantziak lortzeko gizakiak egiten duen ekintza; borondatezkoa da, beraz. Nahi dugulako
egiten dugu, eta kontrolatu egin dezakegu.

NUTRIZIOA: − Nutrizioa: gure gorputzak mantenugaiak erabili, eraldatu eta ehunetara eramateko egiten dituen prozesu oharkabeko eta inkontziente
guztiak biltzen dituen ekintza da. Elikagai bat irentsi eta berehala hasten
diren prozesu guztiak; kontrolagaitzak dira.

DIETA OSASUNGARRIAK
Janariaren zerikusia:
Plateren neurriak eta formak ere badute eragina gutako bakoitzak hartzen duen kaloria kopuruan: plater sakona beharrean zapala erabilita, % 22 gutxiago jatera hel gaitezke.
Jatekoa erabakitzerako garaian, zdentzumenak erabilzen ditugu. Jango dugun lekuan zer argi dagoen, zer musika eta zenbateko zarata, horrek ere badu zerikusia gehiago edo gutxiago jan dezagun, janariaren berezko ezaugarriek ere .

PLATER TXIKITIK JATEAREN ABANTAILAK:
Elikagaiaren neurriak eta hura zerbitzatzen duten ontzienak, alderdi horiek guztiek ere baldintzatzen dute erabakia. Adibidez, plater sakonetik jan beharrean plater zapaletik eginez gero, % 22 gutxiago jatea ekar lezake horrek. Janaria murriztu nahi denean, laguntza ezin hobea da plater txikiak erabiltzea.

PLATER HANDITIK JATEAREN DESABANTAILAK:
Pertsona batek hartzen dituen kalorien ia % 72 jakiaren beraren ezaugarriekin zerikusirik ez duten alderdiek baldintzatzen dute: janaria zerbitzatzeko erabiltzen diren ontzien, plateren, edalontzien edo mahai-tresnen neurriak, besteak beste.
ldo horri jarraituz, Ameriketako Estatu Batuetan, Illinoisko Unibertsitateko ikertzaileek egiaztatu ahal izan dutenez, plater batean jaki gehiago zerbitzatzen denean edo jaki zati handiagoak aukeratzen direnean, gehiago jateko joera izaten da. Goserik ez izan arren edo aseta egon arren, % 45 gehiago jaten da, berriki egindako ikerketetan ikusi ahal izan dutenez.
Begiak iruzur egiten digu, eta beti iruditzen zaigu plater sakon batek janari gutxiago duela, beste edozein ontzi txikiagok baino, nahiz eta bietatik koilarakada kopuru bera jan. Hainbat ikerketak baieztatu dute hori, besteak beste Brian Wansink medikuak egindakoek (oso ezagunak dira kontsumitzaileen elikadura-joeren inguruan egin dituen lanak).


KARBOHIDATOAK zeintzuk aukeratu eta zeintzuk ez

Gure eguneroko dietaren erdiak karbohidratoetatik etorri beharko luke. Urte askotan zehar karbohidratoak ez dira egon osagai nutrizionalen barnean, ezta ere argaltzeko dietetan, gure gorputzari energi gehien ematen dion energi iturria izan arren. Horregatik gure eguneroko dietqan sartuta egon behar dute.

Osagai asko dira beraietan karbohidratoak aurki ditzakegunak. Ala ere, denak ez dira onargarriak. karbohidratu iturri nagusiak hauek dira:
  • Zerealak:
Zerealetaz hitz egiten gaudenean , ez gaude hitz egiten gosarikoei buruz, baiik eta arroza, artoa, oloa, garia eta beraietatik ateratako produktu guztiak.
Orain dela urte batzuk, karbohidraoak ez jatea gomendatzen zen. Gaur egun aldiz, osasuntsu jateko gomendio bakarra karbohidratoak, biaminak eta fibra jatea gomendio bakarra da
  • Lekaleak:
Dilistak, babarrunak dota txitxirioak astean behin jan beharko geniuzke gutxienez. karbohidratoak emateaz gain, proteina kantitate handi bat ere amaten digute, fibre eta bitaminak ere.
  • Frutak:
Postre edota ordu artean jateko ezin hobeak dira. Hemen karbohidratoak ur portzenta je altuadute, fibra kantitate ona eta bitamina et mineral proportzio altua ere. Karbohidrato gehien dituzten frutak dira: bananak pikuak eta mahatsak
.
  • Barazkiak:
Elikagai talde honetan bi elikagai garrantzitsu daude patata eta boniatoa. Arrazoi honengatik, askotan zerealen taldean sartu izan dira. Pertsonen artean nahasteak sortu dituzte dieta orekatu bat sortzean.
  • Gorputzarentzat txarrak dira.
Beste elikagai batzuk karbohidratoak dituzte, baina hoberena horietaz gehiegi e jatea da; odolari azukre gehiegi ematen diotelako. adibidez: azekredun edariak freskagarriak, gominolak, goxokiak, mermeladk et hauekin oinarrituttako  janariak. guzti hauek caloria asko eta osagai nutritibo gutxi ematen diote gorputzari.

Karbohidrato gehiegi jate badituzu, zure gorputzak karbohidrato gehiegi jasoko ditu koipe moduan jasoz. aldiz, karbohidrato gutxi jan ez gero, nekatuta sentituko zara eta kontzentratzeko zailtasunak izango dituzu. Horregatik, elikagaiak ondo aukeratzea eta kantitate logiko batean oinarritzean dago gakoa.


NEGUA AURRERA ERAMATEKO ELIKAGAIAK

Elikadura on bat sistema inmunologikoa gogortzen du, gaixotasunak sahiesten laguntzeko. Hau konkretuki nahita ezkoa da neguan,  katarroak eta gripeak ohikoak direnean. Gaixotasun hauek eta infekzioak gainditzeko, bitaminak eta mineralak papel garrantzitsu bat dute neguan. Honetaz zihurtatzeko osagai nutritiboak ongi aukeratzean dago.

Horregati, defentsan indartzeko elikagai hauek onak dira, eta batzuk oinarrizkoak dira gure eguneroko elikaduran:
  • Laranjak eta mandarinak:
Bitamina C-ko  iturri ezagunenak dira neguko urtaroan. Bitamina hau zitriko hauetan etabeste bazuetan agertzen da, bitamina honek inmunitate sistema estimulatzen du. Esaten denez hauetako bat egunean ondo egongo litzateke, beraien ongarriak hartzeko.
  • Oloa
Existitzen den zerealik osoena da bere osagai nutritiboen kantitateagatik: zuntz, mineral eta binatina B-rengatik. Azken hauek , antigorputzen produkzioari on egiten dio. Oloa ea esnezko katilu bat eta eztiarekin gozotuako eta frutekin batua gosari perfektu bat egiten du neguko egun hotzak gainditzeko.
  • Dislistak
Oloa bezala bitamina eta osagai nutritiboetan onak dira. Onak dira B bitamina,zuntza eta mineralak dituztelako.Astean bitan ona izango litzateke jatea, baina beti arrozarekin nahastuta proteina kantitatea erregulatzeko.

                                           PROTEINAK

Elikagai batean behar dietan proteinak egotea. osasunaren aldeko ezinbestekoak dira :

  * Giharrak eraiki, ehunak mantentzeko.
  * Garraiatzeko odola (adibidez, oxigenoa).
  * antigorputzak handitzea ekoizpena bidez defentsak sortu.
  * Sintetizatzeko entzimak, hormonak eta neurotransmitua  beharreko substantzia ,digestioa .


Zenbat proteina behar dituzu?

Saihestu ondorio horiek, Munduko Osasun Erakundeak gomendatzen da (helduen osasuntsu jartzeko) egunero kontsumitzen 0,8 gorputzaren pisuaren kg bakoitzeko g proteina. Beraz, pertsona bat 70 kg pisatzen dela 56 eguneko proteina gramo beharra zegoela.

neurri handi batean, ohiko dietan proteina beharrak estaltzea arren, bizitzako etapa batzuetan nagusi dira, baldintzak behar dituzu. Kasua hau da:

  * Haurdun zaudenean, ehun berriak sortzen direlako.
  * Ama, esne ekoizpen egokia bermatzeko.
  * Haur eta nerabeei, hazkunde azkar eta garatzeko.


Zer janaria aurkitu dut?

Hemen proteina handiagoa eduki elikagai batzuen balioak:

  * Lehen arrautza eskaintzen 6 gramo
  * Esnea (osoa edo erdigaingabetuak) edalontzi bat dauka 6,4 g.
  * Gazta xerra bat eskaintzen 6,2 g.
  * 200 g haragi 44 g proteina ditu.


Beste elikagai proteinak batzuk dira zereal (arroza, garia, artoa, etab.) Lekaleak (babarrunak, dilistak, txitxirioak), fruitu lehorrak (intxaurrak, almendrak) eta haziak. Hala ere, proteina osatu dute.


ESNEKIAK UME BATENTZAKO

Nire semea ez du esnerik artzen ,zer egiten du ?Berdina da jogurta jatea?,Zenbat gazta jan dezake?


Esnekiei uruz hitz egiten dugunean, esne nabarmentzen ari gara eta bakarrik bi eratorri: yogurta eta gazta.Hiru osagai hauetatik proteinak ornitzen ditu e: kaltzioa. Mineral hau beharrezkoa da hezurrak eta hortzak ondo hazteko.Horregatik oso garrantzitsua da kaltzioa hartzea.
helduak umeak bezala kontsumitu beharkolukete esneki kopuru nahika.baina zenbat kaltzio ehar dutugu egunean? segun eta zenbat urte dituzun ez da kaltzio kopuru bera  egunoko kopuruaLas recomendaciones diarias de este mineral varían según la edad:
  • 1 batetik 3 urtera:500 mg. kaltzio egunean.
  • Bi esneki mota hartuz nahikoa  da egunean. Hauek dira aukera batzuk:
  • Bi katilu esne.
  • Esne katilu bat + edalontzi bat jogurtarekin.
  • Edalontzi bat jogurta + postre bat enezkoa (arroza esnearekin, flana).
  • Gazta zati txiki bat freskoa (30 g) +edalontzi bat jogurta.
  • lau urtetikan sei urtetara 600mg kaltzio egunean
  • gaztak preparazioa edo esnea: bexamela,rikota edozein zereal prparatua edo esnerekin.
  • zazpi urtetikan hamar urtetara: 700 mg. kaltzio egunean
o Bi jogur edalontzi + esneko postrea.
o Bi esne edlontzi + jogurteko edalontzi bat.
o Esne edalontzi bat+ jogurteko edalontzi bat + gazta fresko zatitxo bat.
eneki mota aldaera handiaftzen ari da:zaporezko esnea postrak;jogurteko batidoak edateoak frutazkoak; gazta bariatuak. Umeari beti bere apetitoa satisfatzeko eta zapore ona eta horren itarteanjanari nutritiboak jatea


UMEEN GOSARIA

Umeek ez daude oso ondo prestatuak.Ez dira ailegatzen gaueko otordura arte zeren ez dute ondo gosaltzen.orri esker nutrizioa desekilibratu egiten da, eta errendimentu txarra sortzen da.Umeen gosaria eduki behar du:lakteroak edukitzen dutenak;azukrea,grasak,proteinak,bitaminak,mineralak eta ezin bestekoa kaltzioa hazteko etaactibitatea mantentzeko.

Kaltzioa esnea duen ezinbesteko elementua,baeharrezkoa da umeen lehenego bizitzako etapentzat.Lakteoetan sustantzia hau konkretatuena dagoena da.
Bertan dagoen kaltzio kopurua da 110 - 120 mg/100
ml. Mineral honen kontsumo ona da osteoporosia gutsitzeko bizitzaren akenetako etapak.  horregatik importantea da txikitatik  hastea kaltzioarekin 25-30 urte arte. Gazteen kaltzio kantitatea 1200mg/egunekoa da 25 urte izan arte.

Baina ezin gara ahaztu elikadura osasuntsu bat ez dela kaltzioa bakarrik,nutrienteen oreka baizik:produktu energetikoak proteinak,bitaminak eta mineralak bizitzaren lehen urteetatik.Gurasoek esaten du : ez zara hazten esnea hartzen ez duzulako edo esnea hartu izan bazenu altuago izango zteneaninateke, ez dira zientifikoak demostra dezaketen gauzak eta sargentoak  dirudite,esnea  ezinbesteko elikagaia da hazteko baina  ez da elikagai bakarra.
Zerealak ,ogia sartuta, milurtetan izan dira  gizakiaren  elikagaien euskarria baita ere dira garrantzitsuak haurren gosarirako.Ipar amerikarrak aldi batez behintzat elikadurari buruzko ohitura on bat pasa ziguten eta hau aintzakotzat hartu daiteke gomendagarria delako, beraiek asmatu zuten eta eguna zerealak hartzen hastea.Zergatik hasi eguna zerealak gosaltzen?modu erraz batean esplikatua  ona da zerealak jatea energia sartu behar delako gorputzean,eunaren lehen orduetan gastatzen diren kaloriak justo gure energiak zabaltzen ditugunean eta batez ere gauean barau egin ondoren.

Zerealak 100g-tik 350 kaloria ematen dizkigute eta 3 gari goilarakadako katilu batean jariz eta gero esnearekin nahastuz gosari erreparagfailu eta energetiko bikaina sortzen da. Zerealelk substantzia energetikoak ematen dizkigute almidonez edo-ta azukrez osatuta. Hauek poliki-poliki deskonposatzen dira digestioa egiten den bitartean beste proteina batzuk re ematen dizkigute. Proteina horiek esnearekin, mineral, bitminak batez ere B taldekoak, arto tentsioak ,  hauek nahiko lipidoak sortzen dituzte eta hauekin umearentzako bitamina  E-a lortzen dute.

Zerealak jatearen interesa,  hauek dituzten zuntz  bejetaletan datza, baina honek duen gauza da, gure gorputzak ez dituela asimilatzen eta beste zereal osatuago batzuk betetzen dute hauen funtzioak .

Frutak dieta purua et mediterranear sukaldaritzako zati handia, gure kunturako zati handia hartzen du. laranjak dira gehien erabilitakoak. Frutak jateko modurik onenak godinik edota zuku moduan da. Beroak kalte egiten die, beraien osagai nutritiboak kaltetuk et kalitate gutxiagokoz bihurtuz.
Fruta azkenik jateko modurik onena gordinik da bertan dituzte egoera oso onean osagai nutritiboak, zukuan jan eta honen mamia kenduz bitamina eta nutriente asko kntzen ditugu.

GAIZKI ELIKATZEAREN ERAGINAK

OSTEOPOROSIA

Ostreoporosia hezur-masa murriztu egiten du. Menopausiaren ondoren emakumeak hausturen  arrazoi nagusia eta, oro har, adinekoetan gehiago ageri da. Osteoporosiaren  hasiera ondo definitua dauka, orain dela gutsi arte lehenengo keinua  gerrietan hasten eta mina hasten zen gerrietan eta bizkar hezurrean.

ZEIN DA HONEN ERAGINA?


Hezurrak denbora guztian berritzen doaz, gure gorputzeko hezurrek  etengabeko birmoldaketa, eraketa eta reabsorzio prozesuak ditu.
35 urtetik aurrera, hezur galera t xikiak hasten dira. Gaixotasun asko edota elikadura txarra duen jendeak osteoporosia adin gutxirekin jasan dezake. emakume bnazuk osteoporosia jasateko erraztasun gehiago dute, hezur-masa gutxi izateagatik.

Menopausia, emakumeak osteoporosia jasateko kausa nagusia da; estrogenoen mailaren jeitsieraren ondorioz. Estrogenoen galera, hezur-masaren higadura azkarra eragiten du. Kaukasoko eta asiako emakumeak, bertako gizonak baino hezur-masa txikiagoa dute. Hezur-masaren higaduraren ondorioa, hezurrak berareganako erresistentzia gutxi izateada, eta honen ondorioz, eskumuturrean, bizkar hezurrean eta gerrian frakturak eragitea da.

DIABETEA

Diabetea edo Diabetes gaixotasun edo sindrome metabolikoa da, zehazki azukrearen metabolismoarekin lotuta dagoen.

MOTAK
  • Diabete   (DM-1): Haur eta gazteengan agertzen da eta faktore genetikoekin lotuta dago.
  • Diabetes 2 motakoa (DM-2): Helduengan azaltzen da, batez ere paziente loditsuengan.
  • Diabetes haurdunaldiarekin lotutakoa.

Konplikazioak

Akutuak

  • Hipergluzemia: Azukrearen maila altuak agertzen direnean odolean.
  • Hipogluzemia: Azukrearen maila baxuak agertzen direnean odolean.

Kronikoak




LODITASUNA

Loditasuna gaixotasun kronikoa da, sintoma edo gaixotasun baten hasiera pixkanakakoa edo motela da. Hala ere, loditasuna beste gaixotasun larri batzuen eragilea da: Diabetea, Loaren apnearen sindromea, Kardiopatia iskemikoa edo istripu zerebrobaskularrak.Europar Batasunean 15 milioi pertsona inguruk dute loditasuna, osasun publikoko gastuen %7a gutxi gora-behera eskatzen duena.

LOAREN APNERAREN SINDROMEA

Loaren apnearen sindromea arnas-aparatuaren gaixotasuna da, izatez lepo aldean dagoen butxadura batek sortutakoa eta pazientea lo dagoenean gertatutakoa. Gutxi atzemandako eritasuna da, epe luzean ondorioak eduki ditzakeena zirkulazio-aparatuan.

Sintomak

  • Zurrunga: Lo bitartean egindako soinu zakarrak dira.
  • Apneak: arnasaren etenak dira, segundu batzuetan iraun dezaketenak.
  • Hipersomnia: Gehiegizko logura da, egunean zehar agertzen dena.
  • Beste batzuk: Goizeko buruko mina, lo faltaren sentsazioa, bat-bateko esnatzeak ("arousals").

Tratamendua

Neurri orokorrak hartu behar dira gaixotasuna sendatzen laguntzeko, hala nola pisua galtzea, alkohola ekiditea eta ohean jarrera aldatzeko aholkuak.
Bestela, CPAP ("Continuous Positive Airway Pressure") izeneko makina erabiltzen da, lo bitartean haizea arnasbideetan presio positiboarekin sartzen duena.

KARDIOPATIA ISKEMIKOA

Kardiopatia iskemikoa miokardioaren (bihotzaren muskulua) gaixotasuna da, arteria koronarioetan gertatutako buxadura edo estutasun baten ondorioz. Mundu mailan, heriotza-tasa handia eragiten du.

Arrisku eragileak



Agerpen klinikoa

ISTRIPU ZEREBROBASKULARRA

ANOREXIA

Anorexia nerbiosoa pisu jaitsiera eragiten duena eta heriotza eragin dezakeena da. Batez ere 11-25 urte bitartean ematen da gaixotasun hau. Orokorrean nesken artean ematen da, batez ere bere itxura fisikoak gehiago kezkatzen direlako .Batez ere 11-25 urte bitartean ematen da gaixotasun hau. Orokorrean nesken artean ematen da. Batez ere bere itxura fisikoak gehiago kezkatzen dituelako.Gehienetan emakumezkoak dira kaltetuak (gizonezkoak %10 besterik ez dira). Pertsona hauek honako ezaugarri hauek dituzte orokorrean; pertsona perfekzionista, obsesiboa, menpekoa eta manaerraza izaten da.

Sintoma fisikoak

  • Pisu jaitsiera
  • Nekea
  • Ahultasuna
  • Zorabioak
  • Azal lehorra
  • Zurbiltasuna
  • Azalaren koloreko aldaketak, kaltzio urritasuna(Osteoporosia sortu dezake) eta beste zenbait substantzien urritasuna( k, Mg...)
  • Ile hauskorra edo honen erorketa
  • Bertigoa eta buruko mina
  • Deshidratazioa
  • Nesken kasua Hilerokoaren irregulartasun edo galera
  • Hipotermia (esku eta oin hotzak)
  • Insomnioa
  • Hortzetako alterazioak
  • Idorreria
  • Bihotzekoa (kasu oso larrietan)

Sintoma psikologikoak

  • Baskulan pisua kontrolatzen dute maiz
  • Urduri egoten dira jatorduetan
  • Bakardadean jatea bilatzen dute
  • Janariari buruz ingurukoekin gezurretan aritzen dira
  • Gehiegizko interesa erakusten dute janari eta dietei buruzko iragarkietaz
  • Janaria dagoen ekitaldi publikoei uko egiten diete
  • Tristura, gogoeza, depresioa, agresibitate eta suminkortasun handiko momentuak izaten dituzte
  • Ordenari buruzko gehiegizko kezka eta aktibitate gehitzea
  • Ariketa fisikoaren areagotzea
  • Gehiegizko kezka bere itsura fisikoari buruz
  • Inguru sozialarekiko etengabeko isolamendua; famili, lagun eta kideekiko.
  • Ikasketekiko gehiegizko arreta.

Ondorioak

Gaixotasun honen ondorio larriena heriotza da baina hala ere tratamendu luze batekin sendatzera iritsi daiteke.
    • BULIMIA


Bulimia (Bulimia nervosa) jate nahaste bat da, aseezineko janaldi handiak egin eta ondoren errua, depresioa eta lotsa eragiten dituena. Gaixotasun hau 19 urte inguruan ematen da. Gaixoak, gatazkatsuak, oldartsuak eta intoleranteak izaten dira, presio sozialen, etxeko lanen eta ... aurrean.
Pertsona hauek, ezin dituzte jatera behartzen dituzten inpultsoak kontrolatu, baina errudun sentitzearen eta lotsaren ondorioz oka egitera edo laxanteak hartzera behartzen dituzte edo baita ez jatera ere. Bulimikoek astean hamabost aldiz edukitzen dituzte betekadak eta okaldiak. Eduki energetiko handiko janari asko goseak baleude bezala irensten dute eta betekadaren ondoren oka egiten dute edota laxanteak erabiltzen dituzte, sabela usteko eta jaten jarraitzeko. Betekada bakoitzean 10.000 eta 40.000 kaloria kontsumitzera iritsi daitezke.

Sintoma fisikoak

  • Pisuaren gorabeherak bost edo hamar kilogramo denbora gutxian
  • Irudi osasuntsua itxuraz, gaixotasuna antzematea
  • Eztarriko narritadura
  • Giharretako nekea eta mina
  • Aurpegiaren inflamazioa
  • Nesken kasuan hilekoaren irregulartasuna
  • Lo eza
  • Gehiegizko izerdia esku eta oinetan
  • Buruko mina
  • Listu guruinak handitu eta esku gainak mintzen zaizkie.
  • Hortzetako esmaltea hondatzen zaie

Sintoma psikologikoak

  • Pisuarekiko gehiegizko kezka
  • Jaten gelditu eziniko sentsazioak
  • Barau egiten dute betekadak orekatzeko.
  • Laxante eta diuretikoen gehiegizko erabilerak
  • Jatorduen ondoren sarritan joaten dira komunera
  • Maiz pisatzen dira
  • Jatordutan urduritzen dira.
  • Ingurukoekin gezurretan ibiltzen dira
  • Janaria objektu pertsonaletan izkutatzen dute.
  • Jakiak desagertzen dira sukaldean
  • Ziurtasun eza, onespen beharra
  • Gehiegizko interesa erakusten dute janari eta dietei buruzko iragarkietaz.
  • Erraz antzematen diren umore aldaketak
  • Izaera aldaketak: depresioa, errudun sentimendua, tristurak, kontrol ezaren sentsazioa.Autokritika zorrotza.
  • Gehiegizko kezka bere itsura fisikoari buruz
  • Inguru sozialarekiko etengabeko isolamendua


Ondorioak

Gaixotasun honen ondorio larriena heriotza da baina hala ere tratamendu luze batekin sendatzera iritsi daiteke.

HIPERTENTSIOA

Hipertentsioa gaixotasun kronikoa da, non tentsio arteriala igotzen den balore  normaletatik gora.
Hipertentsioa lehen mailakoa edo bigarren mailakoa izan daiteke. Lehen kasua, arruntena izan ohi dena (kasuen %90-95), etiologia ezezagunekoa da, hau da, ez dira arrazoiak ezagutzen eta genetikoa dela onartzen da.Bestea aldiz, gaixotasun endokrino, baskular, giltzurrunekoek edo zenbait farmakok eragindakoa da. Farmako hauen artean sinpatikomimetikoak, estrogenoak eta ziklosporina daude besteak beste.

Honetaz gain, hipertensioa kontsultakoa edo haurdunaldikoa ere izan daiteke.
Kontsultako hipertensioan gaixoaren presio arteriala igo egiten da medikuaren kontsultara joaten denean urduri jartzen delako. Kasu hauetan neurketak etxean egin beharko ditu gaixoak, hainbat aldiz egunean.Haurdunaldikoan, presio arteriala haurdunaldian bakarrik igotzen da. Hala ere, hau kontrolatu beharrekoa da.

Hipertentsioaren eragileen artean hauexek daude:

Hipertentsioak ez du inolako sintomarik. Gehienetan konplikazioak izaten dira bere diagnostikorako giltza. Horregatik, adin batetik aurrera hipertentsioa kontrolatu egin behar da konplikazio hauek agertu aurretik.

HIPOTENTSIOA

Hipotentsioa presio arterialaren ezohiko jaitsiera da. Hau gaixotasun bat baino gehiago egoera fisiologiko bat bezala konsideratzen da. Hipertentsioaren aurkakoa da.
Presio arterial baxuegiak ehun eta organoetara ez dela odol nahikoa helduko esan nahi du. Presio hau oso baxua denean, zorabioak edota heriotza gerta daitezke.

Hipotentsio ortostatiko edo jarrerazko hipotentsioa, pertsonak gorputzaren posizioa aldatzean agertzen den hipotentsioa da, normalean eserita egotetik zutitzen denean agertzen dena. Iragankorra izan ohi da eta gehienetan farmakoen erabilerarekin erlazionatuta egoten da.

Hipotentsioa faktore desberdinek sortua izan daiteke:



Hipotentsioak hainbat sintoma izaten ditu:
  • Zorabioa
  • Bularreko mina
  • Zefalea
  • Goragalea
  • Gorakoa
  • Arnasa hartzeko zailtasunak
  • Ikusmen lausoa
  • Konorte galera





Hipertentsioa eta hipotentsioa kontrolatzea garrantzitsua da eta horretarako instrumentu mediko ezberdinak daude:
  • Esfingomanometroa  
  • Esfingomanometro digitala
  • Baumanometro esfigmomanometroa

Baumanometro
esfigmomanometroa.
Esfingomanometroa Esfingomanometro digitala  

Guzti hauek medikuan nahiz etean izan daitezke presio artrialaren kontrolerako,gehienetan gomendagarria da esfingomanometro digitala izatea leku gutxi okupatzen duelako eta eskuragarriagoa delako.
Suscribirse a: Entradas (Atom)